کانون آموزش

چیستی عدالت اجتماعی

از جمله ارکانی که به عدالت اجتماعی مربوط می شود عبارتند از:

1.توازن:توازن به معنای رعایت شرایط کمّی و کیفی میان اجزای یک مجموعه است،به گونه ای که ضمن حفظ تداوم و استمرار،آن مجموعه بتواند اثر مطلوب خود را داشته باشد و نقش مورد نظر را ایفا کند.

2.مساوات و برابری:تعریف جامع از مساوات این است که امکانات مساوی برای همه ی افراد فراهم شود،میدان برای همه به طور مساوی باز باشد،زمینه برای همه فراهم باشد تا اگر کسی همت داشته باشد؛در هر کجا که هست و در هر طبقه ای که هست،بتواند در پرتو لیاقت و استعداد و بروز فعالیت به کمال لایق خود برسد.

3.اعطای حقوق:معنای حقیقی عدالت اجتماعیکه افراد بشر باید آن را محترم بشمارند رعایت حقوق افراد و عطا کردن حق به صاحبان حقوق است.با توجه به اینکه تعریف عدالت به اعطای حقوق،یکی از مبنایی ترین معانی عدالت معرفی شده است.

"حق" عبارت است از نوعی علاقه و رابطه خاص میان انسان و یک شیء؛علل ایجاد چنین رابطه ای یا فاعلی استو یا غایی.یعنی چیزی که سبب به وجود آمدن چیزی دیگر میشود یا از  آن جهت است که فاعل او است و یا غایت و مقصد آن فعل است و آن فعل مقدمه و وسیله پدید آمدن آن غایت محسوب میشود .

حضرت علی (ع):هر صاحب رمق و حیاتی،قوتی دارد و برای هر دانه ای نیز خورنده ای است.

به بیانی میتوان دو نوع حق را از یکدیگر متمایز کرد:حق تکوینی و حق تشریعی.حق تکوینی  ناظر به رابطه ی واقعی میان شی و شخص است که از آن باعنوان حقوق طبیعی یاد میشود و حق تشریعی که به وضع و جعل حق توجه دارد.

نتیجه گیری:مساوات،اعطایحقوق و توازن سه رکن اصلی عدالت اجتماعی هستند که در سطور فوق بیان شد این سه رکن مکمل یکدیگرند و در ارتباطی منسجم و هماهنگ با یکدیگر مفهوم عدالت اجتماعی را تشکیل میدهند.

اقسام عدالت

اقسام عدالت را با شیوه های گوناگونی میتوان بیان کرد از جهتی میتوان آن را به چهار قسم تقسیم کرد که عبارتند از :

1.عدل تکوینی

2.عدل تشریعی

3.عدل اجتماعی

4.عدل اخلاقی

"عدل اجتماعی" نیز تحت چهار عنوان قابل ذکر است:عدل خانوادگی،عدل قضایی،عدل اصلاحی- اجتماعی و عدل سیاسی؛مبنای این تقسیم از عدالت اجتماعی آیات قرآن است .

"عدل تکوینی" در آیاتی هست که خداوند را قائم به قسط میداند یا خلقت عالم به دست خداوند را به حق دانسته،یا اتمام حجتی انجام شده و یا ظلم را مطلقا از خداوند نفی کرده است .

"عدل تشریعی" به این معنا است که در نظام جعل و وضع وتشریع قوانین همواره اصل عدل رعایت شده و میشود.

"عدالت اجتماعی" در قرآن به اقسامی مانند عدالت خانوادگی،سیاسی،اصلاحی-اجتماعی و قضایی تقسیم شده است.عدالت خانوادگی در آیاتی است که به رعایت عدالت در خانواده توصیه میکند؛مانند برخی از آیات سوره نسا که عدالت در میان زنان را شرط تعدد زوجات میداند.عدل قضایی به مضامینی مانند داوری عادلانه،شهادت عادلانه،و یا شهادت آگاهانه توصیه میکند و تذکر داده شده است که دشمنی با جمعیتی سبب نشود تا به گناه و ترک عدالت کشانده شوید  و شهادت عادلانه ندهید.

عدالت اصلاحی اجتماعی ،در آیاتی است که به تبعات بی عدالتی در اجتماع و آثار مثبت  عدالت در جامعه اشاره دارد.

در "عدالت" اخلاقی آیاتی با مضامین برگرداندن امانت ها،حکم به عدل،برقراری عدالت میان زنان،قیام به قسط و امثال آن مورد توجه قرار گرفته است.

دین و عدالت

اگر قائل به دینی بودن منشأ عدالت باشیم عدالت از این نظر که نوعی ارزش به حساب می آید ،در ارتباط مستقیم با اخلاق است و بلکه دلبستگی به خدا سر سلسله و منشا آن است.احساس خداپرستی و خدا جویی که در فطرت انسان ها نهفته است و پیامبران آن را بیدار میکنند،به انسان ایده میدهد واو را طرفدار حق و حقیقت میکند.در این حالت عدالت و برابری نه صرفا ابزارهایی برای پیروزی در تنازع زندگی،بلکه از آن جهت که ارزش های خدایی هستند،به صورت هدف و مطلوب در می آید.چنین انسانی طرفدار عدل است نه عادل،دشمن ظلم استنه ظالم، طرفداری اش از عادل و دشمنی اش با ظالم از عقده های شخصی و روانی ناشی نمی شو ،بلکه اصولی و مسلکی است.

اخلاق و عدالت

اخلاق و عدالت دو مفهوم تأمل برانگیزند که درباره ی آنها  مباحث دامنه داری مطرح شده است،گاه هردو از یک مقوله به شمار آمدهاند برای نمونه هر دو در دایره شرع  و یا هردو آنها عقلی دانسته شده اند . گاه نیز یکی از آنها داخل در محدوده ی دیگری معنی شده است،برای نمونه عدالت امری اخلاقی به شمار آمده است.تأثیر و تأثر این مفهوم بر یکدیگر و اهمیت هریک از آنها نسبت به دیگری نیز مورد تأمل واقع شده است.به طور کلیاخلاق مربوط به حالت درونی فرد  و نظام دادن به غرایز شخصی  انسان و عدالت مربوط به نظام اجتماعی است.اخلاق با خود انسان یعنی با غرایز او در ارتباط است،از این رو به کنترل غرایز اخلاق گفته میشود،اما عدالت مفهومی وسیعتر از اخلاق یافته و در کنار معنای فردی و اخلاقی اش،شامل حقوق اجتماعی نیز میشود و همین موضوع آن را برتر از اخلاق قرار داده است.عدالت به منزله بنیان و اساس اجتماع  محسوب میشود.

زمینه های تحقق عدالت اجتماعی

زمینه های عدالت اجتماعی عبارت است از مقدماتی که برای تحقق عدالت اجتماعی بدان ها نیاز است. این مقدمات بایستی نخست در وجود انسان ها که عاملان و برپای دارندگان عدالت اجتماعی هستند،تحقق یابد.جامعه نیز باید پیش از هر اقدامی،برخی شرایط و زمینه را در خود داشته باشد؛در زیر به برخی از مهمترین زمینه های تحقق عدالت اجتماعی اشاره میشود:

1.ایمان    

2.نظم وآزادی    

3.تربیت

موجبات عدالت اجتماعی

موجبات عدالت اجتماعی مواردی است که بایستی برای تحقق عدالت در جامعه انجام شوند در اشاره ای گذرا برخی از موجبات عدالت عبارتند از: قانون گذاری،مرحله اجرای قانونو آشنایی مردم به حقوقشان.

آثار و نتایج عدالت

بحث آثار و پیامد های عدالت در جامعه به دو گونه امکانپذیر است:گاه از نتایج مثبت و ثمرات عدالت سخن میرودو گاه نیز مشکلات و فقدان عدالت به بحث نهاده میشود.

کارکرد بد نظام اجتماعی به صورت وضع قوانین و مقررات ناعادلانه و تبعیض و تفاوت نادرست،منشأ مشکلات روحی و روانی در جامعه میشود که ممکن است به صورت مستقیم و آشکار،بروز و ظهورنیابد.علت بسیاری از جنایت هایی که در اجتماع صورت می گیرد فقدان عدالت است.بسیاری از آشفتگی های روحی و جنایت های اخلاقی  و عقده ها در بی عدالتی ریشه دارند و عقده و کینه نیز وحدت و الفت را از بین  میبرد و تأثیر سویی بر همبستگی اجتماعی می نهد .

فواید و ثمرات: آثار مثبت عدالت در دو بعد فردی و اجتماعی قابل تقسیم بندی است،بی گمان آثار فردی عدالت بر عدالت اجتماعی تاثیر دارد.اجرای مساوات و پرداخت حقوق افراد نه تنها سبب خشنودی و رضایت آنها میشود بلکه باعث ایجاد همدلی و تحابب میشود.

عدالت اجتماعی در جمهور ی اسلامی ایران

با فرض اینکه هدف انقلاب اسلامی برقرار ساختن  ارزش های اسلامی بوده است و اگر اسلامی بودن به معنای در بر داشتن تمام مفاهیم و ارزش ها و هدف ها در قالب و شکل اسلامی باشد انقلاب به شرطی تداوم خواهد یافت که مسیر عدالتخواهی برای همیشه ادامه یابد.دولت عملا و واقعا مسئول تحقق عدالت اسلامی است و وظایف آن عبارتند از:پر کردن شکاف های طبقاتی،از میان برداشتن تبعیض ها و تلاش برای برقراری جامعه توحیدی.صورت نگرفتن هیچ ظلم و اجحافی بر هیچکس حتی اگر فرد مجرم واجب القتلی باشد و احترام گذاشتن به آزادی ها به معنای واقعی کلمه.