کانون آموزش

عقلانیت

دین و عقل و ارتباط  بین این دو همیشه از دغدغه های اصلی انسان بوده است.دین به عنوان پیام و صراط مستقیم،انسان را به سمت راه راست و درست و به سمت هدف غایی که خداوند است،هدایت می کند وعقل به عنوان یک پیامبر درونی راهنمای انسان برای رسیدن به حقیقت است.عقل در اسلام بر خلاف سایر ادیان غیرالهی و البته تحریف شده، دارای جایگاه بسیار ویژه ای است.تببین جایگاه عقل و ارتباط درست آن با دین،آسیب های عقل،موانع رشد عقل وعوامل رشد عقل از جمله مسائلی هستند که در بحث عقل و دین به آن پرداخته میشود.

امتیاز انسان بر حیوان

اسلام انسان را برتر از حیوان میداند و یکی از مهمترین ویژگی ها برای اثبات این تفاوت،وجود عقل در انسان است.انسان کارهای تدبیری خود را با نیروی عقل و اراده انجام میدهد،بر خلاف کارهای التذاذی که به حکم احساس و میل صورت می گیرد.از این رو وقتی انسان از ناحیه ی عقل تکامل یافته تر باشد فعالیتهایش بیشتر تدبیری است تا التذاذی!در نتیجه تفاوت انسان با حیوان در قدرت تفکر و عقلانیت است،نه احساس!فکر و اندیشه یعنی کشف حقایق جهان به وسیله ی محاسبات فکری،به همین دلیل است که حکما انسان را حیوان ناطق می نامند.انسان می اندیشد و عمل می کند در حالی که حیوان از روی غریزه رفتار می کند.

عقل ابزاری برای شناخت

عقل ابزاری برای شناخت نیز می باشد.انسان برای شناخت مسائل گوناگون، علاوه بر حواس به تفکر و عقل نیز نیازمند است.انسان برای شناختن به تجزیه و تحلیل نیاز دارد و تجزیه و تحلیل کار عقل است! در ادامه استاد مطهری در رابطه با نقش عقل در دین صحبت نموده که عبارتند از:

1.عقل،تصفیه کننده ی تفکر دینی:همیشه آلودگی هایی در بستر افکار پیدا میشود که اسلام دستگاههایی را برای تصفیه ی آنها قرار داده است.در درجه ی اول قرآن می باشد،بعد احادیث و سنن متواتر پیامبر و ائمه ی اطهار و در نهایت هم عقل که قرآن آن را حجت قرر داده است.

2.عامل تشخیص و جعل قوانین در قلمرو شریعت

نقش دین در یاری به عقل

الف.حجیت عقل:یکی از کمک های دین به عقل آن است که به آن اعتبار و حجیت داده است.از نظر شیعه بر اساس روایات؛عقل،پیامبر درونی و باطنی است،همچنان که نبی،پیامبر ظاهری و بیرونی است."حجیت عقل" از نظر شیعه بدین معناست که اگر در یک موردی عقل یک حکم قطعی داشت،آن حکم به حکم اینکه قطعی و یقینی است،حجت است.

از جمله دلایل سندیت عقل بر اساس قرآن عبارتند از:

1.دعوت به عقل از طرف قرآن   

2.مبارزه با لغزشهای عقل  

 3.فلسفه ی احکام:یکی از دلایل حجیت عقل از نظر قرآن این است که برای احکام و دستورها،فلسفه ذکر می کند.  

4.استفاده از نظام علت و معلولی:یکی دیگر از دلایلی که نشان می دهد قرآن برای عقل اصالت قائل است،این است که مسائل را با استفاده از رابطه ی علت و معلولی بیان می کند که این خود پایهی تفکرات عقلانی است و قرآن آن را محترم شمرده است.

ب."وحدت قلمرو"یکی دیگر از همیاری های دین با عقل می باشد.بدین صورت که عقل را در قلمرو خود پذیرفته و قلمرو خود را از قلمرو عقل جدا نساخته است.

ج.هدایت عقل:به عقل کمک می کند تا حقیقت را دریابد.

د.قداست بخشی به عقل

عوامل رشد عقلی عبارتند از:

1.آزادی عقل

2.اعتدال

3.اخلاق و تقوا

4.انبیا

5.عمل و کار

6.استفاده ی صحیح از عقل

7.آینده نگری

8.همیاری علم و عقل

موانع رشد عقلی عبارتند از:

1.تبعیت از ظن و گمان

2.شتابزدگی

3.تقلید

4.تمایلات نفسانی

5.تعصب

6.استفاده ی نا به جا از عقل

7.شخصیت گرایی